100 jaar geleden verloor de KNRM 12 redders in een storm op zee...

Op 23 oktober 2021 herdenkt de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij dat 100 jaar geleden, in een zware storm, twaalf redders op zee verdronken, door het kapseizen van de reddingboten Brandaris van West-Terschelling en President van Heel van Hoek van Holland. Eerder dat jaar verdronken twee redders van het reddingstation Schiermonnikoog toen de roeireddingboot omsloeg op de terugweg van een vergeefse tocht naar een schip in nood.

Slechts één bemanningslid overleefde deze rampen. Vier van de 12 overleden redders zijn op zee gebleven en nooit meer gevonden. Ook het wrak van de reddingboot Brandaris is nooit gelokaliseerd.

Laatste drama 40 jaar geleden

In de bijna 200 jaar dat de KNRM bestaat zijn 69 redders verdronken. Veertig jaar geleden, op 1 mei 1981, gebeurde dat voor het laatst, ook op Terschelling. Toen werd een zoekactie op zee Jan Ruijg noodlottig. Ook dat drama wordt dit jaar herdacht.

Het gegeven, dat in 40 jaar geen redders zijn verdronken, neemt niet weg dat het reddingwerk nog steeds risicovol is. Menig keer is in de afgelopen 40 jaar een reddingboot gekapseisd. Gelukkig zonder fatale gevolgen. Onlangs nog overkwam het de reddingboot van Nes (Ameland). Dankzij de zelfrichtende eigenschap van de reddingboten, overlevingspakken, noodbakens en moderne communicatie en navigatieapparatuur hebben de redders nu veel meer overlevingskansen en kunnen zij sneller gevonden worden.

Veiligheid van de redders staat altijd bovenaan, om ervoor te zorgen dat de vrijwilligers veilig naar zee kunnen, maar vooral veilig kunnen terugkeren naar huis en familie. Honderd jaar geleden was dat net zo belangrijk, maar toentertijd waren de middelen beperkt.

1921 een rampjaar

In 1921 bestond de reddingvloot van de KNRM voornamelijk uit roeireddingboten. Dertig in totaal. Slechts twee stoomreddingboten en vier motorreddingboten vormden de gemechaniseerde vloot. Sinds de oprichting van de KNRM in 1824 waren 39 redders verdronken door ongelukken met roeireddingboten. De stoomreddingboot President van Heel en de motorreddingboot Brandaris waren in hun tijd de trots van de reddingmaatschappij en stonden model voor de modernisering, die de veiligheid moest vergroten. Maar met die grotere veiligheid werd ook de inzetbaarheid groter. Waar een roeireddingboot beperkingen kende door branding en golfhoogte, konden de stoom- en motorreddingboten onder alle weersomstandigheden uitvaren. Dat bracht direct weer grotere gevaren met zich mee, waaronder het risico op kapseizen onder nog extremere omstandigheden. Pas na de rampen in 1921 volgden nieuwe ontwerpen voor motorreddingboten die zelfrichtend waren.

Verdronken en nooit gevonden

De reddingboot Brandaris van West-Terschelling was op 23 oktober om 14.00 uur uitgevaren voor de Duitse schoener Liesbeth. Het schip was in de zware noordwesterstorm gestrand tussen Vlieland en Texel. Voor de roeireddingboot van De Cocksdorp (Texel), die ook was uitgevaren, leek het onbegonnen werk. Urenlang leverden de tien roeiers bijna bovenmenselijke krachten om de hoge branding te trotseren. Het lukte de Texelaars de twaalf opvarenden van de Liesbeth te redden. Op de terugweg kapseisde de roeireddingboot alsnog in de branding voor het strand, maar iedereen wist wonderwel aan wal te komen.

Huizenhoge golven en zware buien hadden inmiddels het zicht op de reddingboot Brandaris vanaf Vlieland onttrokken. Vermoedelijk is de boot daarna door een zware breker omvergeworpen of is zij op een mijn uit de Eerste Wereldoorlog gelopen.

Het wrak van de reddingboot Brandaris is tot op de dag van vandaag niet gevonden. Ook de bemanningsleden Albert Tot, Ferdie Kies en Rink Dijkstra zijn op zee gebleven. Alleen van schipper Steven Wiegman spoelde het lichaam twee maanden later aan bij Harlingen.

Eén overlevende

In dezelfde storm strandde het stoomschip Falaise op de Maasvlakte nabij Hoek van Holland. In 1921 was dat kustgebied vlakbij de Nieuwe Waterweg een beruchte strandingsplaats. De stoomreddingboot Prins der Nederlanden was daarop uit Hoek van Holland te hulp geschoten. Dat deed zij ‘achterom’ door het kanaal van Rozenburg en het Brielse Gat om de zware branding voor de Nieuwe Waterweg te ontlopen. Gedurende de nacht raakte men aan de wal bezorgd, omdat van de reddingboot taal nog teken kwam. Er was immers nog geen radioverbinding. Daarom vertrok bij ochtendgloren de tweede stoomreddingboot President van Heel via de Nieuwe Waterweg naar zee. Niemand wist toen dat de eerste stoomreddingboot met alle geredden inmiddels op de terugweg was.

De President van Heel werd bij het ronden van het Zuiderhavenhoofd gegrepen door een enorme brekende golf en kapseisde. De bemanning die aan dek stond raakte te water. Slechts één van hen wist zich aan de omgeslagen boot vast te houden, tot het wrak op de pier werd geworpen. Hij werd drie uur later gered, maar zijn zes makkers verdronken. Eén van hen, de machinist, werd later in de omgeslagen boot aangetroffen. Het lichaam van schipper Jan de Geus is nooit teruggevonden.

Getroffen families

Door de rampen op 23 en 24 oktober 1921 bleven acht weduwen en 24 kinderen achter. Het verlies van een man, vader en kostwinner was zeer ingrijpend. De KNRM heeft altijd de morele plicht gevoeld goed te zorgen voor de nagelaten betrokken families en het leed financieel draaglijk te maken. Vanuit eigen fondsen van de KNRM kregen families vaste bijdragen, terwijl destijds de Zee- en Ongevallenwet van overheidswege ook zorgde voor uitkeringen. Tegenwoordig zijn voor de ondersteuning verzekeringen en pensioenen afgesloten en bestaan er nog altijd fondsen binnen de KNRM.

Nieuwe reddingboten en meer veiligheidsmiddelen

De stoomreddingboot President van Heel werd geheel hersteld en deed nog dienst tot na een volgende ramp in 1929. Die ramp dompelde opnieuw Hoek van Holland in rouw. Acht redders kwamen om toen de stoomreddingboot Prins der Nederlanden kapseisde. Acht weduwen en 37 kinderen bleven achter. Deze ramp trok veel aandacht en heeft geleid tot de oprichting van het Helden der Zee-fonds Prins der Nederlanden ter ondersteuning van de nabestaanden. Dit fonds wordt nog altijd door de KNRM beheerd.

Dankzij een schenking van de stichting Hulp na Onderzoek kon snel na de ramp een nieuwe ‘Brandaris’ worden gebouwd. In 1923 was de boot gereed en kreeg ook de naam Brandaris. Tot 1966 heeft deze reddingboot dienst gedaan en veel mensenlevens gered. Tegenwoordig vaart de geheel gerestaureerde reddingboot in oude glorie vanuit West-Terschelling.

De rampen in 1921 inspireerden onder andere reddingbootschipper Mees Toxopeus en scheepsbouwer Jan Niestern tot het ontwerpen van een zelfrichtende motorreddingboot. Die kwam er in 1927. Nadien kregen alle zogenaamde all-weather reddingboten een zelfrichtend vermogen. Voor de redders zelf bleef de persoonlijke uitrusting nog lange tijd bestaan uit een oliejas, lieslaarzen en een reddingsvest. Pas vanaf 1985 zijn overlevingspakken in gebruik. Die hebben er voor gezorgd dat redders een veel grotere overlevingskans hebben als zij te water raken.

Herdenkingen

Op 23 oktober 2021 werd op Terschelling niet alleen de bemanning van de Brandaris herdacht. Ook andere verdronken redders van het eiland kregen eervolle aandacht. Op het KNRM-boothuis in West-Terschelling is een plaquette geplaatst met de namen van alle verdronken redders van dat reddingstation. Op het boothuis van Paal 8 is een plaquette ter nagedachtenis aan Jan Ruijg geplaatst.

In Hoek van Holland staat sinds 1930 een monument ter ere van de omgekomen redders van Hoek van Holland. Op het monument staan de namen van de redders. Ook daar is de ramp van 1921 herdacht met een kranslegging.