1921: een rampjaar dat de KNRM tekende
Sommige jaren zijn zo heftig, dat ze voor altijd in het geheugen gegrift staan. Voor ons als KNRM is 1921 zo’n jaar. In een tijd waarin de middelen beperkt waren, maar de moed van vrijwilligers grenzeloos, kwamen meerdere redders om het leven tijdens reddingacties op zee.
Op 23 oktober 2021 stonden we stil bij deze zwarte bladzijde in onze geschiedenis. Precies honderd jaar eerder verdronken twaalf redders tijdens een zware storm, toen hun reddingboten kapseisden. En eerder datzelfde jaar kwamen al twee andere redders om bij een tragisch ongeval op Schiermonnikoog.
Drie rampen, één overlevende
Op 23 oktober 1921 sloeg het noodlot toe voor de bemanning van de Brandaris, de motorreddingboot van West-Terschelling. In de strijd tegen een zware noordwesterstorm kapseisde de boot. Vier bemanningsleden zijn nooit teruggevonden, en ook het wrak van de Brandaris is tot op de dag van vandaag niet gelokaliseerd.
Op dezelfde dag verging ook de President van Heel, de stoomreddingboot van Hoek van Holland. Ook hier kostte een omgeslagen reddingboot het leven aan zes opvarenden. Slechts één man overleefde de ramp.
En eerder dat jaar verdronken nog eens twee redders van Schiermonnikoog, toen hun roeireddingboot omsloeg op de terugweg van een vergeefse reddingactie.
In totaal lieten veertien redders in 1921 het leven.
1921: een rampjaar in een veranderende tijd
De vloot van de KNRM bestond in die tijd nog grotendeels uit roeireddingboten. Er waren slechts twee stoomreddingboten en vier motorreddingboten. Juist die gemotoriseerde boten, waaronder de Brandaris en de President van Heel, stonden symbool voor vooruitgang en veiligheid. Maar dat grotere bereik bracht ook grotere risico’s met zich mee.
Waar roeiboten bij extreme golfslag niet konden uitvaren, gingen de motor- en stoomboten wél de zee op. Soms met rampzalige gevolgen.
Pas na de rampen in 1921 werd er serieus werk gemaakt van zelfrichtende reddingboten — schepen die zichzelf weer oprichten na een kapseizing.
Het offer van de redders
De impact van deze rampen was niet alleen groot op zee, maar ook aan wal. Door de rampen op 23 en 24 oktober 1921 bleven acht weduwen en 24 kinderen achter. Het verlies van vaders, echtgenoten en kostwinners was een klap die nog lang werd gevoeld.
De KNRM voelde zich toen, net als nu, moreel verplicht om goed te zorgen voor de families van haar vrijwilligers. Uit eigen fondsen werden bijdragen verstrekt, aangevuld met uitkeringen vanuit de Zee- en Ongevallenwet. Tegenwoordig zorgen pensioenen, verzekeringen en interne fondsen voor structurele ondersteuning van nabestaanden.
Rampen die iets in beweging zetten
De President van Heel werd na de ramp hersteld, maar verging acht jaar later opnieuw — dit keer met opnieuw acht doden. Deze tweede ramp leidde tot de oprichting van het Helden der Zee-fonds Prins der Nederlanden, dat vandaag de dag nog steeds nabestaanden ondersteunt.
Een andere nalatenschap van de rampen was innovatie. Mede dankzij de inzet van mensen als Mees Toxopeus en scheepsbouwer Jan Niestern werd in 1927 de eerste zelfrichtende motorreddingboot gebouwd. Daarmee werd een nieuwe standaard gezet voor het reddingwerk op zee.
Ook de uitrusting van de redders ging stap voor stap vooruit. Waar vroeger oliejassen en lieslaarzen de norm waren, kwamen pas in 1985 de eerste overlevingspakken beschikbaar. Die hebben sindsdien talloze levens gered.
Herdenken is ook vooruitkijken
Op 23 oktober 2021 werd op Terschelling niet alleen de bemanning van de Brandaris herdacht, maar ook alle andere verdronken redders van het eiland. In Hoek van Holland vond een kranslegging plaats bij het monument dat sinds 1930 de namen draagt van de daar omgekomen redders.
In de 200 jaar dat de KNRM bestaat, zijn 69 redders op zee omgekomen. De laatste was Jan Ruijg in 1981, tijdens een zoekactie bij Terschelling. Dat het nu al meer dan 40 jaar geleden is dat een redder het leven liet, danken we aan betere technieken, training, uitrusting, maar ook aan het blijvende besef: redden is en blijft risicovol werk.
